kutubhona

савдолашиб, сўнгра икки томоннинг розилиги билан икки нархдан биттасига битим тузилса жоиздир. Бу йўсиндаги бай саҳиҳдир. Шунингдек яна аён бўладики, икки нарх устидаги битимда ийжобнинг бўлиши ва харидорнинг икки нархдан бирини аниқ баён қилиб, тўла тайин қилиб қабул қилиши ҳам далилларнинг умумийлигига кўра ва бу хил байнинг ҳаромлиги ҳақида бирон насс келмагани учун жоиздир. Аммо Аҳмад ривоят қилган:

«نَهَى النَّبِيُّ A عَنْ صَفْقَتَيْنِ فِي صَفْقَةٍ وَاحِدَةٍ»

«Набий с.а.в. битта битимда икки битимдан қайтардилар», деган ҳадисга келсак, бундан мурод битта битимда икки битимнинг мавжуд бўлишидир. Масалан: сенга бу ҳовлимни бошқа ҳовлимни сенга фалончага сотишим эвазига ёки ҳовлингни менга сотишинг ёки қизингни менга хотинликка беришинг эвазига сотаман, дейиш каби. Бу дуруст эмас. Чунки сенга ҳовлимни сотаман дейиш бир битим, ҳовлингни менга сотишинг дейиш иккинчи битим бўлиб иккаласи битта битимда жамланиб қолди. Бу эса жоиз эмас. Ҳадисдан мурод пулни кейинроқ берадиган бўлгани учун (яъни насия бўлгани учун) нархни оширишдан қайтариш ҳам ва икки нарх ҳақидаги ийжобни ва иккаласидан бирини қабул қилишни тайин қилиб қўйиш ҳам эмас.
Аммо Абу Довуд ривоят қилган Росулуллоҳ с.а.в.нинг:

«مَنْ بَاعَ بَيْعَتَيْنِ فِي بَيْعَةٍ فَلَهُ أَوْكَسُهُمَا أَوِ الرِّبَا»

«Ким битта байда икки бай билан бай қилса унга икковидан энг ками бўлади, акс ҳолда рибодир», деган сўзларига келсак, бу ҳадиснинг маъноси шуки, битта товарда икки бай бўлиб қолади, яъни сотувчи олувчига товарни бир нархда қайсидир муддатгача сотади. Ўша муддат келиб, олган одам пулни бермаган бўлса сотувчи пулни олиш муддатини яна кечиктириб, айтилган нархни ошириб қўяди, яъни муддатни чўзгани учун товар нархи ошди деб ҳисоблайди. Демак битта товарда икки савдо қилган бўлади. Ёки бошқача айтсак, олувчига товарни муайян нархда сотади, харидор уни сотиб олади, сўнгра пулини беришни муайян муддатга кечиктиришни талаб қилади, сотувчи бунга кўниб товарни бошқа бай билан бир маълум муддатгача кўпроқ нархда сотади, яъни нархни оширади ва муддатни узайтиради. Бу ва шунга ўхшашлар битта байда икки бай қилиш бўлиб, сотувчи